هفتم صفرسالروزرحلت مرحوم ایت الله العظمی مرعشی نجفی (رضوان الله تعالی علیه)

بسم الله الرحمن الرحیم

حضرت آیت الله العظمی شهاب الدین مرعشی در بیستم صفر سال 1315 قمری در نجف اشرف به دنیا آمد . پدرش آیة الله سید شمس الدین محمود مرعشى از فقها و مدرّسان نجف بود.

تحصیلات

حضرت آیت الله مرعشی در آغاز به تحصیل علوم جدید و بخشی از طب سنتی روی آورد و سپس به تحصیل علوم متداول حوزوی پرداخت. مقدمات ادبیات عرب را از محضر والد مکرّمش سید شمس الدین محمود مرعشی و عارف معروف شیخ مرتضی طالقانی آموخت. تجوید را از شیخ نورالدین شافعی بکتاشی، علم انساب را از مرحوم پدر و سید محمدرضا صائغ بحرانی و دیگران یاد گرفت. در علم تفسیر شاگرد شیخ محمد حسین شیرازی بود و فقه و اصول را نیز از وی و میرزا محمدعلی مدرسی چهاردهی رشتی، آقا میرزا محمود شیرازی، آقا شیخ محمدحسین تهرانی و نیز مسائل استدلالی این دو رشته از دانش حوزه را از محضر آقا ضیاء الدین عراقی و آیة اللّه‏ شیخ مهدی مازندرانی فرا گرفت و از دروس آیة اللّه‏ سید حسن صدر در فقه، حدیث، رجال و درایه و از حوزه پرفیض شیخ مهدی خالصی در اصول فقه استفاده شایان توجهی نمود. او در علم کلام از محضر محمد جواد بلاغی صاحب تفسیر آلاء الرحمن استفاده کرد.

ایشان آنچنان علاقه به فراگیری داشت که حتی مدتى نزد علماى زیدیه و علماى اهل سنت به فراگیری علم حدیث پرداخت و از آنان اجازه نقل حدیث گرفت.

ایشان از بسیاری از مراجع بزرگ تقلید آن زمان از جمله، آقاضیاء عراقی، آقاسید ابوالحسن اصفهانی و شیخ عبدالکریم حائری اجازه اجتهاد گرفت که این مهم در بیست و هفت سالگی حضرت آیت الله مرعشی اتفاق افتاد.

سرانجام حضرت استاد در سال 1342 قمری براى زیارت مرقد مطهر امام رضا علیه السلام به ایران آمد  و  پس از زیارت مرقد امام رضا به تهران رفت و در حوزه علمیه تهران، نزد شیخ عبد النبى نوری، آقا حسین نجم آبادى، میرزا طاهر تنکابنى، میرزا مهدی آشتیانى و دیگر بزرگان به کسب علم پرداخت.

سال بعد، براى زیارت حضرت معصومه سلام الله علیها به قم مشرف شد و به دستور آیت الله حائری در این شهر ماندگار شد و مدتى در درس ایشان و دیگر اساتید از جمله حضرات شیخ مهدی قمی، سید علی یثربی و علی اکبر حکمی کسب فیض نمود

منصب استادی

آیة الله العظمی مرعشى به دستور حضرت آیة الله حائرى مشغول تدریس شد. و پس از رحلت آیة الله حائرى به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت. در طول بیش از هفتاد سال تدریس ایشان در حوزه علمیه قم، شاگردان بسیاری را تربیت نمود که از آن جمله: شهید دکتر سید محمد بهشتی، شهید مرتضى مطهری، حاج آقا مصطفى خمینی، شهید حسین غفاری، شهید محمد مفتح، شهید محمد صدوقی، سید محمد على قاضى طباطبایی، سید محمود طالقانی، شیخ شهاب‏الدین اشراقی، شیخ مرتضى حائری، حاج میرزا جواد آقا تهرانی، شیخ حسن نورى همدانی، آقا موسى صدر، قدرت الله وجدانى فخر، سید مرتضی عسکری، مصطفى اعتمادی، محمد امامى کاشانی، میرزا جواد تبریزی، شیخ حسین نوری، سید عبدالکریم موسوى اردبیلی، شیخ على پناه اشتهاردی، محمد تقى ستوده، شیخ محمد رضا مهدوى کنی  و... .

آثار و تالیفات

آیة الله مرعشى در طول سالیان دراز عمر با برکت خویش کتابها و مقاله‎هاى زیادى دربارة علوم قرآنی، ادبیات عرب، حدیث، دعا، فقه، اصول، منطق، لغت، تاریخ، رجال و تراجم، انساب و... نوشت که بسیاری از آنها هنوز چاپ نشده است. شمار آثار ایشان به 148 کتاب، رساله و مقاله می‎رسد.

نخستین رساله‏ علمیه ایشان به نام "نخبة الاحکام" و دیگری "سبیل النجاة" است که با چاپ همین کتابها مرجعیت تقلید ایشان آغاز شد. اما دیگر کتابهای ایشان عبارتند از: سند القرّاء و الحفّاظ مقدمه تفسیر الدر المنثور، شمس الامکنة و البقاع فى خیرة ذات الرقاع، فوائد چند در خصوص صحیفة کاملة سجادیه، راهنماى سفر مکه و مدینه، الغایة القصوى لمن رام التمسّک بالعروة الوثقی، التبصرة فى ترجمة مؤلف التکمله، الحدیقة الوردیه حول روضة البهیه، زهر الریاض فی ترجمة صاحب الریاض،  شرح حال حضرت سلطان على فرزند امام باقر، شرح حال مولى عبدالواسع کاشانی، شرح حال آیة الله شیخ محمد محلاتى نجفی، الضوء البدری فى حیاة صاحب الفخری و بسیاری دیگر.

مرجعیت و امور عامه

آیت الله مرعشی پس از رحلت آیت اللّه‏ بروجردی در سال 1380 قمری در زمره معدود مجتهدانی بود که به عنوان مرجع شیعیان برگزیده شد و از آن پس به عنوان یکی از ارکان اصلی حوزه و جهان تشیع در آمد.

در طول سالیان دراز که مرجعیت تقلید شیعیان را بر عهده داشت، خدمات شایانی به جهان اسلام نمود. نماز جماعت با شکوه ایشان در صحن حضرت معصومه علیهاالسلام یکی از خاطرات هر زائر و ساکن قم است.

ایشان بسیار شوخ طبع بودند. به مستضعفان عنایت ویژه ‎ای داشت. به مشکلات آنان رسیدگی می‎کرد. آیة الله العظمی مرعشی نجفی علاقه خاصی به اهل بیت و حضرت معصومه علیهاالسلام داشت.

از فعالتیهای مهم ایشان تأسیس مدارس علمیه از جمله مدرسه مهدیه بود. فقیه نستوه در جهت تکمیل مدرسه سعی فراوان نمود و کتابخانه مدرسه را که در برگیرنده دو هزار جلد کتاب است، بنا نهاد. مدرسه دیگر مدرسه مؤمنیه بود در دو طبقه و کتابخانه مدرسه با حدود 3500 جلد کتاب نیز به وسیله ایشان تأسیس شد. همچنین مدرسه شهابیه را نیز در سه طبقه تاسیس کرد و  مدرسه مرعشیه نیز از مدارس علمیه ‎ای است که در سه طبقه، به همت ایشان تأسیس شد و اداره آن بر عهده ایشان واگذار شد.

باید گفت مهم‏ترین اثری که از ایشان به یادگار مانده است، ساخت کتابخانه بزرگی است که ایشان با زحمت و رنج فراوان انجام دادند. آیت الله مرعشی در دوران جوانی که در حوزه علمیه نجف مشغول تحصیل بود به گردآوری کتب خطی پرداخت. گاه شبها در یک کارگاه برنج کوبی کار می‎کرد، روزها روزه استیجاری می‎گرفت و نماز استیجاری می‎خواند، تا هزینه خرید کتب را تهیه نماید. 

کتابخانه آیت الله مرعشى نجفی اکنون با دارا بودن بیش از 250000 جلد کتاب چاپى و 25000 جلد کتاب خطی از مراکز بزرگ فرهنگی است. کتابخانه آیت الله العظمى مرعشى به خاطر نسخه‎هاى خطى نفیس و ارزشمند و گاه منحصر به فرد و کتب قدیم مهم و کمیاب مورد توجه وافر نویسندگان، دانشمندان، مراکز علمى و تحقیقاتى سراسر جهان است.

سیاست ایشان

ایشان که دخالت در سیاست را وظیفه شرعی و تکلیف دینی خود تلقّی می‏کرد، در غائله انجمنهای ایالتی و ولایتی از مرحوم امام خمینی حمایت نمود و در مواردی با صدور اعلامیه ‏های مشترک یا مستقل نظر خویش را درباره مسائل کشور بیان می‏کرد.

در جریان دستگری امام خمینی نیز به دفاع از امام پرداخت و با صدور اعلامیه ‏های شدیداللحنی آزادی بی‏قید و شرط ایشان و سایر محبوسین را خواستار گردید. آن گاه که امام به ترکیه تبعید گردید از راههای گوناگون با مراجع نجف ارتباط برقرار کرد و از آنان خواست در این مورد اقدامی بنمایند.

در سال 1356 ش که عوامل دست نشانده دستگاه ستم در روزنامه اطلاعات مقاله‏ ای توهین‏ آمیز علیه امام خمینی رحمه‏ الله انتشار دادند، آیة اللّه‏ مرعشی همگام با سایر بزرگان در این باره موضع‏گیری سختی نمود. با بازگشت امام از پاریس، ایشان همگام با بنیان گذار نظام اسلامی ایران از هیچ گونه تلاشی دریغ نکرد.

در یک سخنرانی خطاب به کارگزاران نظام طاغوتی می‏گویند: "مبارزه ما با این کانونهای فساد، تبلیغات سوء و مصوّبات نارواست. همین دیروز کسی، نشریه‏ای از تبلیغات مسیحی را که در میان جوانهای تهران نشر شده آورده بود. آخر اگر مذهب جعفری رسمیت دارد، پس این تبلیغات سوء برای چیست! فِرَق ضاله از یک طرف، مسیحیها از سوی دیگر، پس روحانی هیچ نگوید و همین طور بنشیند. چقدر انسان صبر کند. تا حرف می‏زنی مجرمی. اندازه دارد بی‏انصافی."

وفات

سرانجام این مرجع بزرگ تقلید شیعه، در هفتم صفرالخیر سال 1411 قمری مصادف با هفتم شهریور سال 1369 شمسی، در سن 96 سالگی بر اثر سکته قلبی از دنیا رفت. و در ایران، لبنان و پاکستان سه روز عزای عمومی اعلام شد. در نهایت در روز جمعه نهم صفر، پیکر پاکش با حضور انبوهی از  مردم عاشق علم و عمل تشییع و در جوار کتابخانه بزرگش در شهر مقدس قم  به خاک سپرده شد.

منابع

گنجینه شهاب، شهاب الدین مرعشی نجفی، قم، کتابخانه عمومی آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
شهاب شریعت، علی رفیعی، قم، کتابخانه عمومی آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
کیهان فرهنگی، شماره دویست و چهارم.
نور علم، شماره سی و هفتم.

نویسنده: سید محمد ناظم زاده قمی