علامه دوانی نخستین کسی بود که درباره نهضت انقلاب اسلامی کتاب نوشت
پنجشنبه, ۳۰ بهمن ۱۳۹۳، ۱۲:۰۷ ب.ظ
بسم الله الرحمن الرحیم
همایش مورخ پیشگام، بزرگداشت بیش از نیم قرن مجاهدت علمی استاد علامه علی دوانی (ره) به همت مجمع هماهنگی مراکز اسنادی کشور (مهتاب) در کتابخانه ملی برگزار شد و در این مراسم اثر پژوهشی علامه علی دوانی (ره) با عنوان یاران امام به روایت اسناد ساواک با حضور صالحی امیری، حجت الاسلام دعایی، منصوری و محمد رجبی رونمایی شد.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، در این مراسم سید رضا صالحی امیری رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی گفت: جای تاسف است در کشوری که داعیه ام‌القرا بودن دارد و پرچم فرهنگ و فضیلت را برافراشته، نسبت به سرمایه‌های بزرگ فرهنگی اش غفلت می شود.
او افزود: انگیزه ما در مجموعه اسناد و کتابخانه ملی این است که در فواصل معین از شخصیت‌های مهمی که در تاریخ و فرهنگ و اندیشه کشورمان نقش داشته‌اند تجلیل کنیم. این تجلیل به خاطر آن بزرگواران صورت نمی‌گیرد بلکه به سود خود ماست. ما تشنگان معرفت و فضیلت هستیم و آن بزرگواران چشمه‌های فضیلت و معرفت. از این نظر ما می‌توانیم از چشمه سار فضائل آن ها سیراب شویم.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی گفت: در بررسی زندگی علامه دوانی همیشه به این می اندیشم که چگونه ممکن است یک شخص در طول یک عمر متوسط ۸۰ اثر فاخر و شاخص از خود به جای بگذارد.
صالحی امیری با بیان اینکه چهره‌ای مانند علی دوانی یک سرمایه نمادین برای کشور و جهان اسلام محسوب می شود گفت: در کنار سرمایه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ما ارزش‌هایی داریم که سرمایه نمادین به شمار می روند، یعنی ارزش‌های فرهنگی که نه تنها در طول حیات خودشان بلکه بعد از ممات هم به حیات فکری و فرهنگی ادامه می‌دهند و تبدیل به غرور و افتخار ملی می‌شوند. این‌ها سرمایه‌های نمادین به شمار می روند که از این جمله می‌توان به شهید بهشتی، شهید مطهری و همچنین علامه علی دوانی اشاره کرد.
او با بیان این مطلب که سزاوار نیست که این سرمایه‌های بزرگ را به دست فراموشی بسپاریم و در مواجهه با آنان غفلت کنیم. امروز نسل جوان ایران نیازمند یادآوری و رجوع به این بزرگان هستند و این وظیفه‌ای است که بر عهده ما نهاده شده است.
صالحی در ادامه گفت: خوشبختانه آن بزرگوار در کنار آثار بزرگی که از خود به یادگار گذاشته فرزندان خلف و شایسته‌ای نیز تربیت کرده که هر یک از آنان نیز ظرفیت هایی برای این مملکت به شمار می روند.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی دربخش دیگری از سخنانش گفت: اگر قرار است در ایران اسلامی هویت و فضیلت اسلامی محقق شود راهی نیست جز اینکه به فضائل دینی و اخلاقیمان رجوع کنیم که در شخصیت‌های بزرگان و فضلایمان تجسم پیدا کرده است. علامه دوانی یکی از این فضلاست که خود را درگیر مشاغل، منصب‌ها و مقامات سوری نکرد و همواره در راه علم و حکمت گام برداشت. حتی وقتی از ایشان خواستند برای عضویت در مجلس خبرگان رهبری نام نویسی کند نپذیرفت و گفت مرا از کار اصلی‌ام که تحقیق و پژوهش است دور نکنید.
صالحی امیری در خاتمه گفت: مایه تاسف است که چرا جامعه ما نسبت به این سرمایه‌های بزرگ سکوت و سکون اختیار کرده و خود را در حالت خنثی قرار داده است.
منصوری : علامه دوانی نخستین کسی بود که درباره نهضت انقلاب اسلامی کتاب نوشت
جواد منصوری پژوهشگر و نویسنده در مراسم بزرگداشت علامه دوانی گفت: علامه دوانی از مصادیق شجره طیبه‌ای است که در قرآن به آن اشاره شده است. او از مصادیق انسان های مخلصی بود که زندگی‌اش را برای خدا و به نام خدا سپری کرد. به واسطه اخلاصی که داشت نامش قرن‌ها در جریده عالم ثبت خواهد شد.
او افزود: علامه دوانی درک درستی از نیازهای زمان داشت، ویژگی که امروزه کمتر کسی آن را داشته باشد علامه دوانی متوجه شده بود که ما در این شرایط زمانی و مکانی خاص، از نظر اعتقادی و فرهنگی به چه چیزی نیاز داریم ، از این رو آثارش را متناسب با نیازهای زمانه تالیف کرد. او به معنای حقیقی پاسخگوی نیاز امروزیان بود و اخلاصش مایه اثرگذاری و ماندگاری آثارش شده است.
منصوری گفت: اگر در زمانه‌ای شبهات زیاد شود به این دلیل است که ما شرایط زمان را خوب درک نکرده‌ایم و نتوانسته‌ایم متناسب با نیازهای زمان حرکت کنیم.
این نویسنده اظهار کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های علامه دوانی که در نوع خود بی‌نظیر بود اهتمام ویژه ایشان به تاریخ و علم رجال بود که کمتر روحانی تا این حد به حوزه تاریخ و علم رجال وارد می‌شود. بیشتر آثار او در این دو حوزه تالیف شده است. او به درستی فهمیده بود که ما به شدت نیازمند تاریخ هستیم. از این نظر او یکی از نمونه‌های علمای مجاهدی بود که با کار فکری و فرهنگی با استکبار و استعمار به شیوه‌ای ریشه‌ای و تاثیرگذار مبارزه کرد.
منصوری گفت: من مدت کوتاهی نزد علامه دوانی بودم و تجربه همکاری در یک برنامه تلویزیونی را با او داشتم، او یکی از مصادیق انسان هایی بود که حاضرند بسوزند ولی بسازند. در روایات مان آمده عالم واقعی باید مثل شمع باشد یعنی بسوزد و روشن کند و این واقعا در مورد علامه دوانی صادق است. او انسان بسیار متواضعی بود و بی‌دریغ زحمت می‌کشید و با انرژی و جدیت مثال زدنی پای کار ایستاده بود.
این پژوهشگر با اشاره به اهمیت حوزه‌های علمیه در تربیت چهره‌هایی تاثیرگذار همچون علامه دوانی خاطرنشان کرد: دشمن امروز حوزه‌های علمیه را هدف قرار داده و خودشان بارها اظهار کرده‌اند به آنچه مانع پیشروی ما در ایران می‌شود حوزه‌های علمیه هستند. چندی پیش نیز کتابی از انتشارات سازمان سیا را مطالعه می کردم که در این کتاب به صراحت عنوان شده بود که باید حوزه های علمیه را تخریب کرد و باید آبروی مجتهدین را در میان مردم ببریم تا از دست روحانیت در جهان در آرامش باشیم.
او افزود: در این کتاب به عنوان مثال به میرزای شیرازی اشاره می شود که با فتوای تحریم تنباکو کار را بر امپراطوری بریتانیا دشوار کرد. علامه دوانی نیز یکی دیگر از تحصیل کردگان حوزه علمیه است که با آثارش بی شک دشواری هایی را بر سر راه اسلام ستیزان بوجود آورده است.
به گفته منصوری علامه دوانی نخستین کسی بود که درباره نهضت انقلاب اسلامی ایران در 11 مجلد کتاب نوشت. او در زمینه شیعه پژوهی نیز آثار ارزشمندی از خود به جا گذاشته است.
منصوری ادامه داد: متاسفانه کتاب های علامه دوانی به خوبی معرفی و توزیع نشده است و من از دکترصالحی امیری و برادران رجبی درخواست می کنم که برنامه‌ریزی مناسبی صورت دهند تا کتاب های علامه در دسترس همگان قرار بگیرد و جامعه ما از آن‌ها بهره‌مند شود.
محمد رجبی : علامه دوانی معتقد بود، واقعیت باید نوشته شود
محمد رجبی دوانی رئیس کتابخانه مجلس شورای اسلامی در ادامه این مراسم گفت: مرحوم پدرم همیشه این غصه را داشتند که چرا وقایع تاریخی در زمانی که باید ثبت و ضبط نمی‌شود و فرصت به دست سوءاستفاده گرانی می‌افتد که در گزارش تاریخ امانت داری نمی‌کنند.
رجبی با اشاره به تاریخ صدر اسلام گفت: پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه وآله تا مدتی اجازه ثبت احادیث پیامبر داده نمی شد و همین امر موجب شد که بعدها جعل در احادیث به وجود آید. موضوعی که همچنان با آن مواجهیم. برخی معتقدند هدف از منع ثبت احایث این بوده است که ممکن است به مرور زمان احادیث پیامبر در قالب کتابی در مقابل قرآن قرار گیرد و دیگر کسی به قرآن مراجعه نکند.
رجبی افزود: جعل تاریخ از گذشته بوده و امروزه نیز با آن روبرو هستیم. جای دوری نمی خواهم بروم با این که پدر من نخستین کسی است که درباره نهضت انقلاب اسلامی کتاب نوشته اند اما در در تمام این سال ها ارزش کار او نادیده گرفته شده است و حتی پس از انتشار تعدادی از نسخه های این کتاب از کتابخانه ها جمع آوری شد. در منابعی که پس از آن درباره چهره های انقلاب نوشته شد نامی از پدرم برده نشد، شاید یک دلیلش این بود که پدرم صاحب منصب نبود. از هر یک از این مولفان وقتی علت را می پرسم همه پاسخ می‌دهند «یادمان رفت» چطور می‌توان چنین چیزی را فراموش کرد.
رئیس کتابخانه مجلس افزود: چند وقت پیش فراخوانی برای حضور و تقدیر از تاریخ‌نگاران انقلاب اسلامی منتشر شد تا از نخستین کسانی که در این حوزه کار کرده‌اند تجلیل شود. اما بازهم هیچ اسمی از پدر ما برده نشد و تنها برای ویرایش کتاب زندگی مرحوم فلسفی به ایشان لوح تقدیری دادند تا جایی که من به برادرم برای حضور در آن مراسم و دریافت آن لوح تقدیر اعتراض کردم.
رجبی گفت: این در حالی است که وقتی من با هیئتی از طرف کتابخانه ملی به مسکو و کتابخانه لنین رفتیم مجموعه ۱۱ جلدی پدرم در آن کتابخانه وجود داشت. بسیاری از کشورهای اروپایی از این کتاب به عنوان منبع تاریخی استفاده می‌کنند. برای مثال حامد آلگار مورخ آمریکایی در اثر تاریخی‌اش چندین بار از کتاب پدرم نقل قول می‌کند و با تجلیل از آن یاد می‌کند. چرا ما در کشور خودمان پنهانکاری می‌کنیم. پنهانکاری ضررش به خودمان برمی‌گردد.
او افزود: پدرم کتابی درباره شبهات وهابیت کتابت و ترجمه کرده است که این کتاب شش بار در زمان حیاتشان تجدید چاپ شد . او مقدمه‌ای به اندازه حجم خود کتاب نوشت و در این مقدمه سیر وهابیت را بررسی کرد با این که برای دسترسی به منابع با مشکلات متعددی روبرو بود اما با همه تلاش هایی که پدرم برای این کتاب متحمل شد مورد توجه قرار نگرفت و امروزه می بینیم که وهابیت در جهان در حال گسترش است.
رجبی ادامه داد: پدرم پس از سال ها تصمیم گرفت که این کتاب را تصیحح کند و به آن بخش هایی اضافه کند و یکی از مطالبی که به این کتاب افزود درباره واقعه کشته شدن حجاج بود تا جنایت وهابیت روشن شود. خود من بارها به سازمان حج رفتم و از آقای قاضی‌عسکر در مورد تعداد کشته شدگان در حج پرسیدم ولی آماری از تعداد کشته شدگان در حج وجود نداشت. این‌ها رنج بسیار بزرگی است و پدرم نسبت به این مسائل بسیار نگران بود.
او در بخش دیگری از سخنانش به تلاش‌های علامه دوانی در تالیف مجموعه ۱۱ جلدی «نهضت روحانیون ایران» که تاریخ انقلاب مبارزات انقلاب اسلامی است اشاره کرد و گفت: پدرم خود اعلامیه‌های امام و دیگر مراجع را جمع می‌کردند و سخنرانی‌های حضرت امام و دیگران را از روی نوار پیاده می‌کردند تا چنین اثر عظیمی شکل گیرد. امروز استفاده‌ای که از سخنرانی‌ها و اعلامیه‌های امام می‌شود و در مواقع مختلف نقل می شود از نوارهایی است که پدر من به دقت پیاده‌سازی کرده است.
رئیس کتابخانه مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: پدرم خیلی تلاش کرد که به دنیا نشان دهد آنچه در انقلاب با تلاش مرجعیت رخ داده جریان بی‌ریشه‌ای نبوده بلکه ریشه‌های آن از گذشته به بزرگان فکری جهان اسلام برمی‌گشته است. برای مثال او پیگیری نهضت فکری شیعه را از خواجه‌نصیرالدین طوسی گرفته تا میرزای شیرازی و آیت‌الله بروجردی در کتاب «نهضت روحانیون ایران» به پیروزی انقلاب اسلامی پیوند داده است.
محمد رجبی با تاکید بر حقیقت‌گرایی و واقعگرایی تاریخی علامه دوانی گفت: پدرم معتقد بود واقعیت باید نوشته شود و کاملا به این حدیث نبوی معتقد بود که باید حقیقت را گفت حتی اگر به ضرر ما باشد. او هیچگاه تلاشی برای پنهان کردن وقایع و حقایق تاریخی نکرد. زیرا پنهانکاری بنا به هر مصلحتی باشد باز به ضرر همان چیزی تمام می‌شود که می‌خواهیم مصلحتش را در نظر بگیریم.
او افزود: مثلا در نقل تاریخ روحانیون ایران از وقایعی که مربوط به مجاهدین خلق بود چشم‌پوشی نمی‌کرد و سعی می‌کرد همه حقایق را روایت کند. متاسفانه این روحیه را امروز کمتر در جامعه خودمان سراغ داریم.
رجبی گفت: متاسفانه این موضوع باب شده که اشخاص به خاطر مصحلت‌های جناحی به اختلافات دامن می‌زنند و از حقایق چشم‌پوشی می‌کنند وبنا به همین مصالح شخصیت های تاثیرگذاری به حاشیه رانده می شوند.
او در پایان به خاطره‌ای از زمان نگارش نهضت روحانیون ایران اشاره کرد و گفت: در آن زمان که من نوجوان بودم و نیمی از کتاب چاپ شده بود حضرت امام به پدرم پیغام دادند که اعلامیه‌های من را چاپ نکنید. وقتی پدرم خدمت حضرت امام رفتند و درباره اهمیت کتاب توضیح دادند امام موافقت نمودند فقط فرمودند که اعلامیه‌ها را ابتدا ببینند و تغییرات جزئی در لحن آن‌ها اعمال کنند و بعد منتشر شود.
رجبی گفت:عده‌ای خیال می‌کنند حضرت امام از همان روز اول با تندی با شاه صحبت می‌کرد در حالی که این گونه نبود و در اوایل حضرت امام شاه را نصیحت می‌کردند. بعدها که شاه به سرکوب مردم پرداخت لحن امام هم تغییر کرد. بنابراین وظیفه ما نرمی و احترام است و کتاب مرحوم پدرم سیر شکل‌گیری جریان انقلاب را به طور دقیق روشن می‌کند.
دعایی: علامه دوانی آزاد اندیش بود
حجت‌الاسلام سید محمود دعایی رئیس موسسه اطلاعات هم در این مراسم گفت: بنده توسط نسلی تربیت شدم که فضا را برای ما تلطیف کردند و یکی از این افراد علامه دوانی بود که حق بزرگی بر گردن ما دارند.
من اواخر سال ۴۲ از کرمان به قم آمدم و طلبه نوجوانی بودم که به دنبال راه می‌گشتم این زمان کوران فعالیت‌های نهضت انقلاب بود و من توانستم در همان ایام محضر بزرگانی چون شهید بهشتی، آیت‌الله مکارم شیرازی و هچنین استاد علامه علی دوانی را درک کنم.
وی افزود: این‌ها متعلق به نسلی بودند که منشاء رنسانس و احیاگری در حوزه علمیه قم شدند. یکی از این افراد علامه دوانی بود. او در کنار شهید بهشتی و آیت‌الله مکارم شیرازی توانستند حوزه را متحول کنند. یعنی در زمانی که خواندن روزنامه و گوش دادن به رادیو در حوزه علمیه جزو مکروهات تلقی می‌شد این بزرگواران فضای اجتماعی را به حوزه نزدیک کردند به طوری که امروز بسیاری از روحانیون مقالاتشان در مطبوعات منتشر می شود و من مسئول یک موسسه مطبوعاتی هستم.
دعایی گفت: علامه دوانی دقت زیادی در ثبت اسناد و حقایق تاریخی داشت و با رویکردی بی‌طرف و عالمانه با اتفاقات و رویدادهای تاریخی مواجه می‌شد. سعه‌صدر و جامع‌نگری او واقعا مثال زدنی بود.
دعایی در پایان سخنانش گفت:آنچه برای من خیلی جالب است شیوه تربیتی خانوادگی او بود. علامه دوانی بسیار آزاد اندیش بود. اوچهار پسر و دو دختر دارند و آنچه که من می‌دانم این است که در خانواده ایشان آزادی عقیده و برداشت موج می‌زند. یعنی یکی می‌تواند رویکرد کاملا انتقادی داشته باشد و دیگری بر اوج پایبندی و اعتقاد به همان موضوع باشد. در این خانواده آزادی به شیوه مطلق وجود دارد. فضایی که توام با تعامل، احترام و تسامح است.
محمد حسین رجبی : پدرم به دنبال جاه و مقام سیاسی نبود
در ادامه این مراسم محمد حسین رجبی گفت: پدرم معتقد بود بخشی از ناکامی جهان اسلام به دلیل دور شدن از نظام عالی اسلام و گرایش به ملی گرایی و پان عربیسم است. او معتقد بود برای استقرار درست اسلام در جهان باید به هویت دینی مان توجه ویژه ای بکنیم.
او افزود: پدرم همواره براساس نیاز جامعه آثارش را تالیف می کرد. او در دوره ای که به جوانان در جامعه بها داده نمی شد کتاب سیمای جوانان در اسلام را نوشت و در مقطع دیگری با توجه به موقعیت زنان در جامعه کتاب زن در قرآن کریم را نوشت که این دو اثر با اقبال عمومی روبرو شد.
رجبی ادامه داد: پدرم به حقایق علاقه بسیاری داشت و معتقد بود روش مورخان و ملاحظات حاکمان موجب شده که همواره تاریخ تحریف شود و برای همین است که ما امروزه نمی توانیم بسیاری از حقایق را از اعماق تاریخ کشف کنیم.
او افزود: پدرم برای جلوگیری از تحریف تاریخ کتابی درباره شیخ فضل الله نوری نوشت. تا پیش از نوشتن این کتاب چهره شیخ فضل الله نوری توسط مولفان تخریب شده بود و به او هویت دیگری بخشیده بودند که با اقبال روبرو نمی شد اما پدرم در قالب کتابی غبار مظلومیت را از چهره شیخ فضل الله پاک کرد. همین کتاب منجر به دستگیری پدرم شد و نسخه های این کتاب جمع آوری و سوزانده شد.
او در ادامه با اشاره به دشواری هایی که پدرش برای تالیف کتاب نهضت انقلاب اسلامی گفت: پدرم در این کتاب تلاش کرد نام تمام افرادی که در پیروزی نهضت انقلاب نقش داشتند را بیاورد. او معتقد نبود که بنا به تغییر رویه افراد در جریان زندگی باید فعالیت های پیشین آن ها را نادیده گرفت.
محمد حسین رجبی در پایان سخنانش گفت: به دلیل این که پدرم مقام و منصب دولتی نداشت قدر آثارش آن گونه که باید دانسته نشد. سال ها پیش مقرر شد که خانه پدرم از سوی دولت خریداری شود تا بنیادی برای اندیشه ها و اقدامات او راه اندازی کنیم اما با این که در بودجه سال 1392 این موضوع عنوان شده است اما هنوز اقدامی در این زمینه نشده است.
در پایان این مراسم کتاب «یاران امام به روایت اسناد ساواک» اثر پژوهشی علامه علی دوانی (ره) با حضور دکتر صالحی امیری، حجت الاسلام دعایی، منصوری و دکتر محمد رجبی رونمایی شد.
همایش مورخ پیشگام، بزرگداشت بیش از نیم قرن مجاهدت علمی استاد علامه علی دوانی (ره) به همت مجمع هماهنگی مراکز اسنادی کشور (مهتاب) در کتابخانه ملی برگزار شد و در این مراسم اثر پژوهشی علامه علی دوانی (ره) با عنوان یاران امام به روایت اسناد ساواک با حضور صالحی امیری، حجت الاسلام دعایی، منصوری و محمد رجبی رونمایی شد.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، در این مراسم سید رضا صالحی امیری رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی گفت: جای تاسف است در کشوری که داعیه ام‌القرا بودن دارد و پرچم فرهنگ و فضیلت را برافراشته، نسبت به سرمایه‌های بزرگ فرهنگی اش غفلت می شود.
او افزود: انگیزه ما در مجموعه اسناد و کتابخانه ملی این است که در فواصل معین از شخصیت‌های مهمی که در تاریخ و فرهنگ و اندیشه کشورمان نقش داشته‌اند تجلیل کنیم. این تجلیل به خاطر آن بزرگواران صورت نمی‌گیرد بلکه به سود خود ماست. ما تشنگان معرفت و فضیلت هستیم و آن بزرگواران چشمه‌های فضیلت و معرفت. از این نظر ما می‌توانیم از چشمه سار فضائل آن ها سیراب شویم.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی گفت: در بررسی زندگی علامه دوانی همیشه به این می اندیشم که چگونه ممکن است یک شخص در طول یک عمر متوسط ۸۰ اثر فاخر و شاخص از خود به جای بگذارد.
صالحی امیری با بیان اینکه چهره‌ای مانند علی دوانی یک سرمایه نمادین برای کشور و جهان اسلام محسوب می شود گفت: در کنار سرمایه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ما ارزش‌هایی داریم که سرمایه نمادین به شمار می روند، یعنی ارزش‌های فرهنگی که نه تنها در طول حیات خودشان بلکه بعد از ممات هم به حیات فکری و فرهنگی ادامه می‌دهند و تبدیل به غرور و افتخار ملی می‌شوند. این‌ها سرمایه‌های نمادین به شمار می روند که از این جمله می‌توان به شهید بهشتی، شهید مطهری و همچنین علامه علی دوانی اشاره کرد.
او با بیان این مطلب که سزاوار نیست که این سرمایه‌های بزرگ را به دست فراموشی بسپاریم و در مواجهه با آنان غفلت کنیم. امروز نسل جوان ایران نیازمند یادآوری و رجوع به این بزرگان هستند و این وظیفه‌ای است که بر عهده ما نهاده شده است.
صالحی در ادامه گفت: خوشبختانه آن بزرگوار در کنار آثار بزرگی که از خود به یادگار گذاشته فرزندان خلف و شایسته‌ای نیز تربیت کرده که هر یک از آنان نیز ظرفیت هایی برای این مملکت به شمار می روند.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی دربخش دیگری از سخنانش گفت: اگر قرار است در ایران اسلامی هویت و فضیلت اسلامی محقق شود راهی نیست جز اینکه به فضائل دینی و اخلاقیمان رجوع کنیم که در شخصیت‌های بزرگان و فضلایمان تجسم پیدا کرده است. علامه دوانی یکی از این فضلاست که خود را درگیر مشاغل، منصب‌ها و مقامات سوری نکرد و همواره در راه علم و حکمت گام برداشت. حتی وقتی از ایشان خواستند برای عضویت در مجلس خبرگان رهبری نام نویسی کند نپذیرفت و گفت مرا از کار اصلی‌ام که تحقیق و پژوهش است دور نکنید.
صالحی امیری در خاتمه گفت: مایه تاسف است که چرا جامعه ما نسبت به این سرمایه‌های بزرگ سکوت و سکون اختیار کرده و خود را در حالت خنثی قرار داده است.
منصوری : علامه دوانی نخستین کسی بود که درباره نهضت انقلاب اسلامی کتاب نوشت
جواد منصوری پژوهشگر و نویسنده در مراسم بزرگداشت علامه دوانی گفت: علامه دوانی از مصادیق شجره طیبه‌ای است که در قرآن به آن اشاره شده است. او از مصادیق انسان های مخلصی بود که زندگی‌اش را برای خدا و به نام خدا سپری کرد. به واسطه اخلاصی که داشت نامش قرن‌ها در جریده عالم ثبت خواهد شد.
او افزود: علامه دوانی درک درستی از نیازهای زمان داشت، ویژگی که امروزه کمتر کسی آن را داشته باشد علامه دوانی متوجه شده بود که ما در این شرایط زمانی و مکانی خاص، از نظر اعتقادی و فرهنگی به چه چیزی نیاز داریم ، از این رو آثارش را متناسب با نیازهای زمانه تالیف کرد. او به معنای حقیقی پاسخگوی نیاز امروزیان بود و اخلاصش مایه اثرگذاری و ماندگاری آثارش شده است.
منصوری گفت: اگر در زمانه‌ای شبهات زیاد شود به این دلیل است که ما شرایط زمان را خوب درک نکرده‌ایم و نتوانسته‌ایم متناسب با نیازهای زمان حرکت کنیم.
این نویسنده اظهار کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های علامه دوانی که در نوع خود بی‌نظیر بود اهتمام ویژه ایشان به تاریخ و علم رجال بود که کمتر روحانی تا این حد به حوزه تاریخ و علم رجال وارد می‌شود. بیشتر آثار او در این دو حوزه تالیف شده است. او به درستی فهمیده بود که ما به شدت نیازمند تاریخ هستیم. از این نظر او یکی از نمونه‌های علمای مجاهدی بود که با کار فکری و فرهنگی با استکبار و استعمار به شیوه‌ای ریشه‌ای و تاثیرگذار مبارزه کرد.
منصوری گفت: من مدت کوتاهی نزد علامه دوانی بودم و تجربه همکاری در یک برنامه تلویزیونی را با او داشتم، او یکی از مصادیق انسان هایی بود که حاضرند بسوزند ولی بسازند. در روایات مان آمده عالم واقعی باید مثل شمع باشد یعنی بسوزد و روشن کند و این واقعا در مورد علامه دوانی صادق است. او انسان بسیار متواضعی بود و بی‌دریغ زحمت می‌کشید و با انرژی و جدیت مثال زدنی پای کار ایستاده بود.
این پژوهشگر با اشاره به اهمیت حوزه‌های علمیه در تربیت چهره‌هایی تاثیرگذار همچون علامه دوانی خاطرنشان کرد: دشمن امروز حوزه‌های علمیه را هدف قرار داده و خودشان بارها اظهار کرده‌اند به آنچه مانع پیشروی ما در ایران می‌شود حوزه‌های علمیه هستند. چندی پیش نیز کتابی از انتشارات سازمان سیا را مطالعه می کردم که در این کتاب به صراحت عنوان شده بود که باید حوزه های علمیه را تخریب کرد و باید آبروی مجتهدین را در میان مردم ببریم تا از دست روحانیت در جهان در آرامش باشیم.
او افزود: در این کتاب به عنوان مثال به میرزای شیرازی اشاره می شود که با فتوای تحریم تنباکو کار را بر امپراطوری بریتانیا دشوار کرد. علامه دوانی نیز یکی دیگر از تحصیل کردگان حوزه علمیه است که با آثارش بی شک دشواری هایی را بر سر راه اسلام ستیزان بوجود آورده است.
به گفته منصوری علامه دوانی نخستین کسی بود که درباره نهضت انقلاب اسلامی ایران در 11 مجلد کتاب نوشت. او در زمینه شیعه پژوهی نیز آثار ارزشمندی از خود به جا گذاشته است.
منصوری ادامه داد: متاسفانه کتاب های علامه دوانی به خوبی معرفی و توزیع نشده است و من از دکترصالحی امیری و برادران رجبی درخواست می کنم که برنامه‌ریزی مناسبی صورت دهند تا کتاب های علامه در دسترس همگان قرار بگیرد و جامعه ما از آن‌ها بهره‌مند شود.
محمد رجبی : علامه دوانی معتقد بود، واقعیت باید نوشته شود
محمد رجبی دوانی رئیس کتابخانه مجلس شورای اسلامی در ادامه این مراسم گفت: مرحوم پدرم همیشه این غصه را داشتند که چرا وقایع تاریخی در زمانی که باید ثبت و ضبط نمی‌شود و فرصت به دست سوءاستفاده گرانی می‌افتد که در گزارش تاریخ امانت داری نمی‌کنند.
رجبی با اشاره به تاریخ صدر اسلام گفت: پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه وآله تا مدتی اجازه ثبت احادیث پیامبر داده نمی شد و همین امر موجب شد که بعدها جعل در احادیث به وجود آید. موضوعی که همچنان با آن مواجهیم. برخی معتقدند هدف از منع ثبت احایث این بوده است که ممکن است به مرور زمان احادیث پیامبر در قالب کتابی در مقابل قرآن قرار گیرد و دیگر کسی به قرآن مراجعه نکند.
رجبی افزود: جعل تاریخ از گذشته بوده و امروزه نیز با آن روبرو هستیم. جای دوری نمی خواهم بروم با این که پدر من نخستین کسی است که درباره نهضت انقلاب اسلامی کتاب نوشته اند اما در در تمام این سال ها ارزش کار او نادیده گرفته شده است و حتی پس از انتشار تعدادی از نسخه های این کتاب از کتابخانه ها جمع آوری شد. در منابعی که پس از آن درباره چهره های انقلاب نوشته شد نامی از پدرم برده نشد، شاید یک دلیلش این بود که پدرم صاحب منصب نبود. از هر یک از این مولفان وقتی علت را می پرسم همه پاسخ می‌دهند «یادمان رفت» چطور می‌توان چنین چیزی را فراموش کرد.
رئیس کتابخانه مجلس افزود: چند وقت پیش فراخوانی برای حضور و تقدیر از تاریخ‌نگاران انقلاب اسلامی منتشر شد تا از نخستین کسانی که در این حوزه کار کرده‌اند تجلیل شود. اما بازهم هیچ اسمی از پدر ما برده نشد و تنها برای ویرایش کتاب زندگی مرحوم فلسفی به ایشان لوح تقدیری دادند تا جایی که من به برادرم برای حضور در آن مراسم و دریافت آن لوح تقدیر اعتراض کردم.
رجبی گفت: این در حالی است که وقتی من با هیئتی از طرف کتابخانه ملی به مسکو و کتابخانه لنین رفتیم مجموعه ۱۱ جلدی پدرم در آن کتابخانه وجود داشت. بسیاری از کشورهای اروپایی از این کتاب به عنوان منبع تاریخی استفاده می‌کنند. برای مثال حامد آلگار مورخ آمریکایی در اثر تاریخی‌اش چندین بار از کتاب پدرم نقل قول می‌کند و با تجلیل از آن یاد می‌کند. چرا ما در کشور خودمان پنهانکاری می‌کنیم. پنهانکاری ضررش به خودمان برمی‌گردد.
او افزود: پدرم کتابی درباره شبهات وهابیت کتابت و ترجمه کرده است که این کتاب شش بار در زمان حیاتشان تجدید چاپ شد . او مقدمه‌ای به اندازه حجم خود کتاب نوشت و در این مقدمه سیر وهابیت را بررسی کرد با این که برای دسترسی به منابع با مشکلات متعددی روبرو بود اما با همه تلاش هایی که پدرم برای این کتاب متحمل شد مورد توجه قرار نگرفت و امروزه می بینیم که وهابیت در جهان در حال گسترش است.
رجبی ادامه داد: پدرم پس از سال ها تصمیم گرفت که این کتاب را تصیحح کند و به آن بخش هایی اضافه کند و یکی از مطالبی که به این کتاب افزود درباره واقعه کشته شدن حجاج بود تا جنایت وهابیت روشن شود. خود من بارها به سازمان حج رفتم و از آقای قاضی‌عسکر در مورد تعداد کشته شدگان در حج پرسیدم ولی آماری از تعداد کشته شدگان در حج وجود نداشت. این‌ها رنج بسیار بزرگی است و پدرم نسبت به این مسائل بسیار نگران بود.
او در بخش دیگری از سخنانش به تلاش‌های علامه دوانی در تالیف مجموعه ۱۱ جلدی «نهضت روحانیون ایران» که تاریخ انقلاب مبارزات انقلاب اسلامی است اشاره کرد و گفت: پدرم خود اعلامیه‌های امام و دیگر مراجع را جمع می‌کردند و سخنرانی‌های حضرت امام و دیگران را از روی نوار پیاده می‌کردند تا چنین اثر عظیمی شکل گیرد. امروز استفاده‌ای که از سخنرانی‌ها و اعلامیه‌های امام می‌شود و در مواقع مختلف نقل می شود از نوارهایی است که پدر من به دقت پیاده‌سازی کرده است.
رئیس کتابخانه مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: پدرم خیلی تلاش کرد که به دنیا نشان دهد آنچه در انقلاب با تلاش مرجعیت رخ داده جریان بی‌ریشه‌ای نبوده بلکه ریشه‌های آن از گذشته به بزرگان فکری جهان اسلام برمی‌گشته است. برای مثال او پیگیری نهضت فکری شیعه را از خواجه‌نصیرالدین طوسی گرفته تا میرزای شیرازی و آیت‌الله بروجردی در کتاب «نهضت روحانیون ایران» به پیروزی انقلاب اسلامی پیوند داده است.
محمد رجبی با تاکید بر حقیقت‌گرایی و واقعگرایی تاریخی علامه دوانی گفت: پدرم معتقد بود واقعیت باید نوشته شود و کاملا به این حدیث نبوی معتقد بود که باید حقیقت را گفت حتی اگر به ضرر ما باشد. او هیچگاه تلاشی برای پنهان کردن وقایع و حقایق تاریخی نکرد. زیرا پنهانکاری بنا به هر مصلحتی باشد باز به ضرر همان چیزی تمام می‌شود که می‌خواهیم مصلحتش را در نظر بگیریم.
او افزود: مثلا در نقل تاریخ روحانیون ایران از وقایعی که مربوط به مجاهدین خلق بود چشم‌پوشی نمی‌کرد و سعی می‌کرد همه حقایق را روایت کند. متاسفانه این روحیه را امروز کمتر در جامعه خودمان سراغ داریم.
رجبی گفت: متاسفانه این موضوع باب شده که اشخاص به خاطر مصحلت‌های جناحی به اختلافات دامن می‌زنند و از حقایق چشم‌پوشی می‌کنند وبنا به همین مصالح شخصیت های تاثیرگذاری به حاشیه رانده می شوند.
او در پایان به خاطره‌ای از زمان نگارش نهضت روحانیون ایران اشاره کرد و گفت: در آن زمان که من نوجوان بودم و نیمی از کتاب چاپ شده بود حضرت امام به پدرم پیغام دادند که اعلامیه‌های من را چاپ نکنید. وقتی پدرم خدمت حضرت امام رفتند و درباره اهمیت کتاب توضیح دادند امام موافقت نمودند فقط فرمودند که اعلامیه‌ها را ابتدا ببینند و تغییرات جزئی در لحن آن‌ها اعمال کنند و بعد منتشر شود.
رجبی گفت:عده‌ای خیال می‌کنند حضرت امام از همان روز اول با تندی با شاه صحبت می‌کرد در حالی که این گونه نبود و در اوایل حضرت امام شاه را نصیحت می‌کردند. بعدها که شاه به سرکوب مردم پرداخت لحن امام هم تغییر کرد. بنابراین وظیفه ما نرمی و احترام است و کتاب مرحوم پدرم سیر شکل‌گیری جریان انقلاب را به طور دقیق روشن می‌کند.
دعایی: علامه دوانی آزاد اندیش بود
حجت‌الاسلام سید محمود دعایی رئیس موسسه اطلاعات هم در این مراسم گفت: بنده توسط نسلی تربیت شدم که فضا را برای ما تلطیف کردند و یکی از این افراد علامه دوانی بود که حق بزرگی بر گردن ما دارند.
من اواخر سال ۴۲ از کرمان به قم آمدم و طلبه نوجوانی بودم که به دنبال راه می‌گشتم این زمان کوران فعالیت‌های نهضت انقلاب بود و من توانستم در همان ایام محضر بزرگانی چون شهید بهشتی، آیت‌الله مکارم شیرازی و هچنین استاد علامه علی دوانی را درک کنم.
وی افزود: این‌ها متعلق به نسلی بودند که منشاء رنسانس و احیاگری در حوزه علمیه قم شدند. یکی از این افراد علامه دوانی بود. او در کنار شهید بهشتی و آیت‌الله مکارم شیرازی توانستند حوزه را متحول کنند. یعنی در زمانی که خواندن روزنامه و گوش دادن به رادیو در حوزه علمیه جزو مکروهات تلقی می‌شد این بزرگواران فضای اجتماعی را به حوزه نزدیک کردند به طوری که امروز بسیاری از روحانیون مقالاتشان در مطبوعات منتشر می شود و من مسئول یک موسسه مطبوعاتی هستم.
دعایی گفت: علامه دوانی دقت زیادی در ثبت اسناد و حقایق تاریخی داشت و با رویکردی بی‌طرف و عالمانه با اتفاقات و رویدادهای تاریخی مواجه می‌شد. سعه‌صدر و جامع‌نگری او واقعا مثال زدنی بود.
دعایی در پایان سخنانش گفت:آنچه برای من خیلی جالب است شیوه تربیتی خانوادگی او بود. علامه دوانی بسیار آزاد اندیش بود. اوچهار پسر و دو دختر دارند و آنچه که من می‌دانم این است که در خانواده ایشان آزادی عقیده و برداشت موج می‌زند. یعنی یکی می‌تواند رویکرد کاملا انتقادی داشته باشد و دیگری بر اوج پایبندی و اعتقاد به همان موضوع باشد. در این خانواده آزادی به شیوه مطلق وجود دارد. فضایی که توام با تعامل، احترام و تسامح است.
محمد حسین رجبی : پدرم به دنبال جاه و مقام سیاسی نبود
در ادامه این مراسم محمد حسین رجبی گفت: پدرم معتقد بود بخشی از ناکامی جهان اسلام به دلیل دور شدن از نظام عالی اسلام و گرایش به ملی گرایی و پان عربیسم است. او معتقد بود برای استقرار درست اسلام در جهان باید به هویت دینی مان توجه ویژه ای بکنیم.
او افزود: پدرم همواره براساس نیاز جامعه آثارش را تالیف می کرد. او در دوره ای که به جوانان در جامعه بها داده نمی شد کتاب سیمای جوانان در اسلام را نوشت و در مقطع دیگری با توجه به موقعیت زنان در جامعه کتاب زن در قرآن کریم را نوشت که این دو اثر با اقبال عمومی روبرو شد.
رجبی ادامه داد: پدرم به حقایق علاقه بسیاری داشت و معتقد بود روش مورخان و ملاحظات حاکمان موجب شده که همواره تاریخ تحریف شود و برای همین است که ما امروزه نمی توانیم بسیاری از حقایق را از اعماق تاریخ کشف کنیم.
او افزود: پدرم برای جلوگیری از تحریف تاریخ کتابی درباره شیخ فضل الله نوری نوشت. تا پیش از نوشتن این کتاب چهره شیخ فضل الله نوری توسط مولفان تخریب شده بود و به او هویت دیگری بخشیده بودند که با اقبال روبرو نمی شد اما پدرم در قالب کتابی غبار مظلومیت را از چهره شیخ فضل الله پاک کرد. همین کتاب منجر به دستگیری پدرم شد و نسخه های این کتاب جمع آوری و سوزانده شد.
او در ادامه با اشاره به دشواری هایی که پدرش برای تالیف کتاب نهضت انقلاب اسلامی گفت: پدرم در این کتاب تلاش کرد نام تمام افرادی که در پیروزی نهضت انقلاب نقش داشتند را بیاورد. او معتقد نبود که بنا به تغییر رویه افراد در جریان زندگی باید فعالیت های پیشین آن ها را نادیده گرفت.
محمد حسین رجبی در پایان سخنانش گفت: به دلیل این که پدرم مقام و منصب دولتی نداشت قدر آثارش آن گونه که باید دانسته نشد. سال ها پیش مقرر شد که خانه پدرم از سوی دولت خریداری شود تا بنیادی برای اندیشه ها و اقدامات او راه اندازی کنیم اما با این که در بودجه سال 1392 این موضوع عنوان شده است اما هنوز اقدامی در این زمینه نشده است.
در پایان این مراسم کتاب «یاران امام به روایت اسناد ساواک» اثر پژوهشی علامه علی دوانی (ره) با حضور دکتر صالحی امیری، حجت الاسلام دعایی، منصوری و دکتر محمد رجبی رونمایی شد.
- ۹۳/۱۱/۳۰